Het is alom bekend dat Vlaanderen heel wat familiebedrijven telt, de ene al wat groter dan de andere. Maar of het nu gaat om een klein eenmansbedrijf of een uit de kluiten gewassen onderneming die over generaties heen werd uitgebouwd, helaas moet worden vastgesteld dat maar weinig bedrijfsleiders zich bewust zijn van de financiële gevolgen van een vroegtijdig overlijden van de (hoofd)aandeelhouder. Gelukkig bestaat er een gunstig fiscaal stelsel voor het schenken of vererven van familiale ondernemingen (eenmanszaken) en vennootschappen, zij het met een rits voorwaarden.

Algemene tarieven in de schenk- en erfbelasting
Wanneer een aandeelhouder van een vennootschap komt te overlijden, dan worden de aandelen die hij bezit volgens hun werkelijke waarde onderworpen aan de erfbelasting. Hetzelfde geldt voor de activa van een eenmanszaak. In het Vlaamse Gewest gelden in de erfbelasting volgende tarieven in rechte lijn en tussen echtgenoten:

Van Tot Tarief Gecumuleerd bedrag
€ 0 € 50.000 3%
€ 50.000 € 250.000 9% € 1.500
€ 250.000 – 27% € 19.500

 

Deze tarieven worden toegepast op het erfdeel per erfgenaam en per categorie van goederen (roerend/onroerend). Dit laatste kan van belang zijn wanneer de activa van een eenmanszaak tevens onroerende goederen omvatten.

Aandelen van een vennootschap worden daarentegen steeds als roerend beschouwd, ook al bezit de vennootschap onroerend goed. Zij worden voor de berekening van de erfbelasting dan ook samengevoegd met de overige roerende goederen (bv. een beleggingsportefeuille). Hierdoor kan de erfbelasting snel hoog oplopen. In het slechtste geval moeten de erfgenamen het familiebedrijf zelfs van de hand doen om de erfenisrechten te kunnen betalen.

Maar wat als men reeds bij leven overgaat tot een schenking van de aandelen of de activa van een eenmanszaak? Dan geldt in de schenkbelasting een vlak tarief van 3% voor schenkingen in rechte lijn en tussen echtgenoten (voor schenkingen aan andere personen bedraagt het tarief 7%).

Mocht een onroerend goed worden geschonken dat deel uitmaakt van een eenmanszaak, dan dient rekening te worden gehouden met andere (hogere) schenkingstarieven. Hier wordt evenwel niet nader op ingegaan.

Fiscaal gunstregime
Sinds een vijftal jaar bestaat er in Vlaanderen voor ‘familiale ondernemingen en vennootschappen’ een gunstig fiscaal regime dat:

  • enerzijds bedrijfsleiders er toe wil aanzetten de opvolging binnen het bedrijf tijdig te organiseren. Dit gebeurt via een vrijstelling van schenkbelasting.
  • en anderzijds een vangnet wil creëren voor het geval de bedrijfsleider overlijdt zonder dat reeds tot een (tijdige) overdracht werd overgegaan. Hiervoor werd een vlak successietarief van 3% gecreëerd bij een vererving in rechte lijn en tussen partners, en 7% bij een vererving tussen alle andere personen

In vergelijking met de algemene successietarieven kan het dus een wereld van verschil maken of een bedrijf kwalificeert als een ‘familiale onderneming of vennootschap’. Het gaat zelfs zo ver dat in bepaalde situaties het behoud van de onderneming in familiale handen ervan kan afhangen.

Aan de gunstregeling zijn weliswaar diverse voorwaarden verbonden. De belangrijkste lijsten we hierna even op.

Participatievoorwaarde
Vooreerst moet de schenker of erflater minstens 50% van de stemgerechtigde aandelen van de vennootschap in volle eigendom bezitten. Bij de beoordeling van deze 50%-grens mag echter ook het aandelenbezit van familieleden (partner, (klein)kinderen, broers en zussen, en zelfs de kinderen van deze laatste) in rekening worden gebracht.

Een participatie van minstens 30% kan evenwel ook volstaan wanneer met één (of twee) andere aandeelhouders en hun familie een aandelenbezit van minstens 70%, respectievelijk 90%, kan worden aangetoond. Op deze manier komen ook families die minder dan de helft van de aandelen van een familiale vennootschap bezitten, doch samen met één of twee andere families de controle uitoefenen, voor de gunstmaatregel in aanmerking.

Belangrijk is dat aandelen in het bezit van rechtspersonen niet mogen meegeteld worden bij de beoordeling van de participatievoorwaarde. Onrechtstreeks aandelenbezit via een (tussen)holding kan dus de toepassing van het gunstregime belemmeren, zij het dat dan de (tussen)holding onder bepaalde voorwaarden in aanmerking kan komen.

Activiteitsvoorwaarde
Deze voorwaarde kan worden opgedeeld in twee subvoorwaarden: vooreerst dient de vennootschap een ‘familiale vennootschap’ te zijn, daarnaast dient zij een ‘reële economische activiteit’ uit te oefenen.

Een ‘familiale vennootschap’ is een vennootschap die de uitoefening van een nijverheids-, handels-, landbouwactiviteit of vrij beroep tot doel heeft. De vennootschap dient m.a.w. ‘economisch actief’ te zijn.

De Vlaamse belastingdienst is van oordeel dat ‘zuivere’ patrimonium- en holdingvennootschappen, alsook managementvennootschapen, niet als een familiale vennootschap kunnen worden beschouwd en dus uitgesloten moeten worden van de vrijstelling van schenkbelasting en de verlaagde erfbelasting. Voor holdingvennootschappen die aandelen aanhouden van actieve dochtervennootschappen bestaat evenwel een uitzonderingsregime, met afzonderlijke beoordelingscriteria.

Daarenboven is vereist dat de activiteiten als ‘reëel’ kunnen worden beschouwd. Een vennootschap wordt geacht geen reële economische activiteit te hebben wanneer uit de jaarrekening van minstens één van de drie boekjaren voorafgaand aan de schenking of overlijden blijkt dat:

  • de terreinen en gebouwen meer dan 50% uitmaken van het totaal actief
  • en de bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen maximaal 1,5% van de totale activa uitmaken.

Op die manier kunnen ‘verdoken patrimoniumvennootschappen’, die een beperkte activiteit uitoefenen, van de gunstregeling worden uitgesloten.

Voorwaarden na de schenking of het overlijden
Voor de vrijstelling van schenkbelasting of de verlaagde erfbelasting is het echter niet voldoende dat voldaan is aan de toepassingsvoorwaarden op het moment van schenking of overlijden. Zo moet de vennootschap ook gedurende een periode van drie jaar na de schenking of het overlijden blijven kwalificeren als een familiale vennootschap (en dus een activiteit blijven uitoefenen) en ook een reële economische activiteit ontplooien.

En daar wringt nu net dikwijls het schoentje voor vele kleinere ondernemingen en vrije beroepen: wanneer de centrale figuur komt te overlijden zullen de erfgenamen dikwijls niet in staat zijn om de onderneming verder te zetten, waardoor het vlak tarief in de erfbelasting op de helling komt te staan.

Voor dit type ondernemingen is de boodschap dan ook duidelijk: start tijdig met de overdracht van de aandelen naar de volgende generatie, wat mogelijks met een vrijstelling van schenkbelasting kan gebeuren. Na de schenking moet dan gedurende drie jaar wel aan dezelfde voorwaarden worden voldaan, maar om evidente redenen is dit een pak makkelijker dan na een overlijden.

Wat als de onderneming niet aan de voorwaarden voldoet?
Voldoet een vennootschap niet aan de toepassingsvoorwaarden voor het gunstregime (bv. omdat het een patrimoniumvennootschap betreft), dan zullen de aandelen bij het overlijden van een aandeelhouder belast worden in de erfbelasting volgens de algemene tarieven.

Om hieraan te verhelpen kunnen de aandelen uiteraard vooraf geschonken worden. Gebeurt dit voor een Belgische notaris, dan is hierop 3% schenkbelasting verschuldigd.

De schenking kan echter ook georganiseerd worden voor een notaris in Nederland. Er is dan geen schenkbelasting verschuldigd, maar er moet dan wel een driejaarsperiode worden overbrugd: Komt de schenker binnen de 3 jaar na de schenking te overlijden, dan zullen de begiftigden alsnog successierechten verschuldigd zijn op de geschonken aandelen.

Regelmatige statusupdate vereist
Omdat een onderneming uiteraard geen statisch gegeven is (en de wetgeving evenmin), is het voor bedrijfsleiders sterk aangewezen om regelmatig de vinger aan de pols te houden omtrent het belastingregime dat van toepassing is op de onderneming bij een overlijden. Afhankelijk van de concrete situatie kunnen onder meer volgende vragen de revue passeren:

  • Voldoet de vennootschap (nog) aan de toepassingsvoorwaarden voor de gunstregeling?
  • Kunnen de activiteiten na mijn overlijden worden verdergezet?
  • Mijn vennootschap heeft een onroerend goed aangekocht en wordt hierdoor geacht geen reële economische activiteit meer uit te oefenen. Hoe kan hieraan verholpen worden?
  • Ik werk met een holdingstructuur. Kan de vennootschappengroep niettemin in aanmerking komen voor de vrijstelling van schenkbelasting en de verlaagde erfbelasting?
  • Is het nuttig om reeds de aandelen van de vennootschap te schenken?

Het moge duidelijk zijn dat een regelmatige check-up van de status van de onderneming inzake schenk- en erfbelasting geen overbodige luxe is, zeker als men de tariefverschillen in gedachten houdt.

Lemon Consult, gespecialiseerd in deze materie, staat u graag met raad en daad bij. Contacteer ons hier vrijblijvend voor een afspraak.

 

Dieter Bossuyt
Belastingconsulent