Volgend scenario kan u bekend voorkomen: u hebt een aardig vermogen opgebouwd en bent er zich van bewust dat uw kinderen een aardige som aan erfbelasting zullen moeten betalen bij uw overlijden. U overweegt om al een deel van uw vermogen aan uw kinderen over te dragen, maar die gedachte schrikt u ook af. Een schenking houdt immers een definitieve afstand van uw vermogen in. Zal u zelf nog over voldoende vermogen beschikken om uw levensstandaard te behouden? Zullen uw kinderen uw opgebouwde vermogen niet te snel verteren? De maatschap kan deze bekommernissen verhelpen en leent er toe uw vermogen door te geven en tegelijk controle en inkomsten te behouden.
Wat is een maatschap?
Een maatschap is een vennootschap, maar dan wel één waarvoor een grote contractuele vrijheid en soepelheid geldt. In tegenstelling tot de ‘klassieke’ vennootschapsvormen zoals de BV of de NV, wordt de werking van de maatschap slechts in zeer beperkte mate wettelijk geregeld. Zodoende kunnen de statuten ‘op maat ‘worden geschreven, naargelang de wensen van de ouders.
U zou de maatschap kunnen beschouwen als een “ultra light” vennootschap. Bij de maatschap moet geen jaarrekening gepubliceerd worden en moet er geen aangifte vennootschapsbelasting of BTW aangifte opgemaakt worden. De administratieve formaliteiten blijven beperkt. Eénmaal per jaar dient u een verslag en inventaris van de goederen op te maken, en een beperkte administratie bij te houden over wat in de maatschap gebeurd is in het voorbije jaar.
De maatschap werkt zoals een andere vennootschap in die zin dat er aandelen zijn die de vermogenswaarde vertegenwoordigen en een zaakvoerder die de zeggenschap heeft over de goederen in de maatschap.
Bij de oprichting wordt vermogen zoals gelden, een effectenportefeuille, aandelen of een kunstcollectie ingebracht in de maatschap. In ruil voor de inbreng verkrijgen de vennoten aandelen van de maatschap.
In de statuten zullen de ouders aangesteld worden als zaakvoerders. Door hun bevoegdheden duidelijk en ruim te omschrijven, behouden zij ook na de schenking de zeggenschap over het ingebrachte vermogen.
Schenking van de aandelen van de maatschap
De oprichting van een maatschap alleen is niet voldoende om tot een volwaardige familiale planning te komen. Het vermogen dient immers nog via een schenking te worden overgedragen aan de kinderen om erfbelasting te vermijden.
De ouders kunnen de maatschap oprichten en hun (roerend) vermogen inbrengen in de maatschap. In ruil verkrijgen zij aandelen, die zij vervolgens schenken aan hun kinderen. Voor de schenking van aandelen van de maatschap is steeds een notariële akte vereist, wat de heffing van schenkbelasting met zich meebrengt (3% bij een schenking tussen ouders en (klein)kinderen en tussen partners en 7% bij een schenking tussen alle andere personen). Het voordeel hierbij is dat de successie dan ook onmiddellijk geregeld is.
De schenkers kunnen de aandelen in blote eigendom schenken en zich het vruchtgebruik voorbehouden. Als vruchtgebruikers beschikken zij over de zeggenschap van de aandelen en kunnen zij ook na de schenking blijven genieten van de opbrengsten van het ingebrachte vermogen.
Wil men het risico vermijden dat er in een bepaald jaar geen of nauwelijks intresten of dividenden voorhanden zijn, dan kunnen de aandelen in volle eigendom geschonken worden onder de last om jaarlijks een lijfrente te betalen aan de schenkers.
De schenking van roerend vermogen kan ook gebeuren zonder tussenkomst van een notaris, via een onderhandse bankgift. Hierbij volstaat het om voor de overdracht van het vermogen, een aangetekende brief te sturen naar de begiftigde waarbij u verklaart een som geld te zullen overschrijven en melding maakt van de voorwaarden waaronder u zal schenken. Vervolgens worden de gelden of effecten overgeschreven van de ouders naar de kinderen. Bij de overschrijving dient de mededeling blanco te blijven, u mag niet vermelden “schenking” of “gift”. Na de overschrijving wordt een tweede brief opgemaakt die ondertekend wordt door de schenkers en de begiftigde en waarin de overdracht en de voorwaarden bevestigd worden. Vervolgens brengt de begiftigde de geschonken som geld of effecten in, in de maatschap. Door de inbreng in de maatschap plaatst de begiftigde de geschonken goederen onder het beheer van de ouders, die in de statuten aangeduid werden als zaakvoerders. Deze manier van werken heeft als voordeel dat er geen 3% schenkbelasting dient betaald te worden maar heeft evenwel enkele nadelen in vergelijking met de notariële schenking van de aandelen van de maatschap. De schenkers dienen nog 3 jaar te blijven leven vooraleer de schenking vrij van erfbelasting is. Als schenker verliest u bovendien even de controle over de geschonken goederen. De kans bestaat dat de begiftigde niet bereid is om na ontvangst van de schenking, de gelden en effecten effectief onder te brengen in de maatschap en deze onder de controle te plaatsen van de ouders. Welke manier van werken u verkiest zal afhangen van de relatie met uw kinderen, uw ouderdom, …
Voordelen van de maatschap
Kan men niet evengoed controle behouden bij schenking met voorbehoud van vruchtgebruik zonder de structuur van de maatschap? Ook in deze situatie blijven de ouders-schenkers genieten van de inkomsten (interesten en dividenden) op de geschonken goederen. Bovendien kunnen de ouders in de schenkingsakte een vervreemdingsverbod inlassen, zodat zij zeker zijn dat de kinderen de blote eigendom niet zullen vervreemden (verkopen, in pand geven,…). De ouders-vruchtgebruikers zullen evenwel het uitdrukkelijk akkoord van de kinderen-blote eigenaars nodig hebben indien zij van beleggingsstrategie zouden willen veranderen, bijvoorbeeld wanneer zij een effectenportefeuille zouden willen vervangen door kunstwerken. De maatschap daarentegen geeft de ouders de vrijheid om hun beleggingsstrategie te bepalen zonder dat zij telkens het akkoord van hun kinderen nodig hebben.
Een bijkomend, niet te onderschatten voordeel van de maatschap is de zuivere werking van het beding van terugkeer dat vaak aan de schenking wordt gekoppeld. Door aan de gift een beding van terugkeer te koppelen kunt u ervoor zorgen dat de geschonken goederen vrij van erfbelasting terugkeren naar de schenkers, mocht de begiftigde eerst komen te overlijden. Indien na de schenking de effecten veranderen van bank of van rekeningen, is het vaak moeilijk om aan te tonen welke effecten nu deel uitmaakten van de schenking. Indien het begiftigde kind vóór zijn ouders zou komen te overlijden, dan zal dit bij een maatschap eenvoudig aan te tonen zijn, want het zijn de aandelen die zullen terugkeren naar de ouders. Daar zijn ook de meerwaarden van de geschonken goederen inbegrepen. Bovendien zal men ook geen zaakvervanging moeten aantonen. Er is sprake van zaakvervanging wanneer er andere goederen in de plaats zijn gekomen van de geschonken goederen. Doordat de aandelen terugkeren is er steeds een eenvoudig aantoonbaar spoor.
Fiscale risico’s?
Een aantal jaar geleden heeft de Vlaamse Belastingdienst (hierna ‘VLABEL’) met haar befaamde ruling nr. 16046 van 14 november 2016 haar pijlen gericht op de maatschap als planningstechniek. In dit specifieke geval wensten de ouders hun aandelen van een maatschap in volle eigendom aan hun minderjarige kinderen te schenken, onder last tot betaling van een lijfrente. VLABEL oordeelde dat er sprake was van fiscaal misbruik.
Uit de rulingpraktijk die VLABEL ondertussen heeft ontwikkeld blijkt dat controle behouden over een schenking via een maatschap volkomen geoorloofd blijft, evenals het schenken met last van lijfrente. Dat de schenker evenwel het volledige beschikkingsrecht over de schenking behoudt is dan weer niet geoorloofd.
Zolang de controle die wordt uitgeoefend door de ouders-zaakvoerders niet zodanig groot is/blijft dat de kinderen op geen enkel moment tijdens de duurtijd van de maatschap een vinger in de pap te brokken hebben, blijft de maatschap een zeer nuttig instrument in de successieplanning. Het staat buiten kijf dat een goede redactie van de statuten van de maatschap en de schenkingsakte van groot belang is. De experten van het Lemon Team staan u hierin graag bij.
Dana Vandaele Kristof Delobelle
Expert familiale planning Expert fiscale en familiale planning.