Nieuw samengestelde gezinnen zijn vandaag de dag al lang geen uitzondering meer binnen onze maatschappij. Gelet op hun specifieke gezinssituatie, hebben zij vaak ook specifieke vraagstellingen en wensen als het op de verdeling van hun nalatenschap aankomt.

Hierna bespreken we enkele mogelijke bezorgdheden, vertrekkende van volgend voorbeeld:

Na 10 jaar huwelijk besluiten Mathias en Katrien te scheiden. Hun twee kinderen, Isa en Anne, verblijven om de week bij hun mama of papa. Na verloop van tijd wordt Mathias dolverliefd op Klaartje en besluiten ze te huwen. Samen krijgen ze een dochtertje Roos. Ook Katrien treedt in het huwelijk met haar nieuwe partner, Carl. Hij heeft eveneens reeds twee zonen uit een vorige relatie.

1/ Kunnen mijn stiefkinderen ook een deel van mijn nalatenschap verkrijgen?
Katrien heeft een sterke band met de twee zonen van Carl. Zij wenst ook aan hen een deel van haar nalatenschap na te laten.

Wanneer stiefouders een goede band hebben opgebouwd met de kinderen van hun partner, komt het voor dat zij zowel aan hun eigen kinderen als hun stiefkinderen een deel van hun nalatenschap wensen na te laten.

Stiefkinderen erven evenwel niet automatisch van een stiefouder. Dit dient u vast te leggen in een testament. U kan via dit testament bepaalde specifieke goederen toewijzen aan de eigen kinderen en aan de stiefkinderen, om zo eventuele onverdeeldheden tussen de kinderen onderling te vermijden. Goed om weten is dat schenkingen of legaten aan stiefkinderen in de schenk- of erfbelasting getaxeerd worden als verkrijgingen in de rechte lijn en dus niet aan de tarieven tussen vreemden.

Het nieuwe erfrecht, dat in werking treedt vanaf 1 september 2018, voorziet tevens de mogelijkheid tot de opmaak van een globale erfovereenkomst. Via deze overeenkomst is het mogelijk om samen met uw kinderen overeen te komen dat ieder van hen een gelijk deel van uw vermogen heeft verkregen. Het betreft een subjectief evenwicht waarbij in de overeenkomst rekening wordt gehouden met alle gedane schenkingen en voordelen (bv. betaling van buitenlandse studies, gratis ter beschikking stellen van een woning,…). Doordat alle partijen erin toestemmen dat er een gelijke verdeling heeft plaatsgevonden is het niet mogelijk dat één van de kinderen bij uw later overlijden op deze gelijke verdeling zou kunnen terugkomen. Deze is definitief.

Hoewel deze globale erfovereenkomst in principe enkel kan afgesloten worden tussen de ouder(s) en hun kinderen, werd in de wet een uitzondering voorzien voor stiefkinderen. Zodoende is het bv. mogelijk om aan zowel uw eigen kinderen als uw stiefkinderen een gelijk deel van uw vermogen toe te bedelen.

2/ Kan ik mijn eigen kinderen onterven?
Door de jaren heen is het contact tussen Mathias en zijn dochters uit zijn eerste huwelijk verwaterd. Op vandaag hoort of ziet hij Isa en Anne zelfs niet meer. Hij wenst dan ook dat zijn gehele nalatenschap naar Klaartje en dochter Roos gaat.

Helaas is het niet altijd rozengeur en maneschijn. Het komt regelmatig voor dat het contact met de kinderen uit een eerste relatie stroever wordt en zelfs in sommige gevallen helemaal verdwijnt. Niet zelden wordt dan de vraag gesteld of deze kinderen niet kunnen worden onterfd.

Kinderen hebben recht op een bepaald erfdeel in de nalatenschap van hun ouders dat hen niet kan worden ontnomen (het zgn. ‘reservatair erfdeel’). Het geheel onterven van uw kinderen is dus niet mogelijk. Over het resterende deel kan u wel vrij beschikken (‘beschikbaar deel’), bv. in het voordeel van uw stiefkinderen.

Vanaf 1 september 2018 zal het beschikbaar deel worden verruimd. De wetgever heeft dit zo voorzien met het oog op de veelheid aan familievormen die er zijn en de wens tot meer autonomie, zodat men een verdeling van de nalatenschap op maat kan uitwerken, aangepast aan de eigen specifieke situatie.

In het huidige erfrecht hebben de drie kinderen van Mathias recht op 1/4de van zijn nalatenschap. Indien Mathias het resterende 1/4de deel zou legateren aan Roos, verkrijgt Roos in totaal de helft van de nalatenschap van haar vader. Door de verruiming van het beschikbaar deel in het nieuwe erfrecht, zullen Isa en Anne nog slechts recht hebben op 1/3de van de nalatenschap van Mathias. Roos verkrijgt dan in totaal zelfs 4/6de van de nalatenschap.

3/ Kan ik vermijden dat bij een tweede huwelijk de rechten van mijn kinderen worden beperkt?
Hoewel Katrien en Carl gehuwd zijn, wenst zij niet dat Carl haar vermogen erft, dit ter bescherming van de rechten van haar eigen kinderen.  

In principe heeft de langstlevende echtgeno(o)t(e) steeds recht op minstens:

  • het vruchtgebruik op de gezinswoning (de zgn. ‘concrete’ reserve)
  • het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap (de zgn. ‘abstracte’ reserve)

Wanneer één echtgenoot kinderen heeft uit een vorige relatie, kunnen de echtgenoten in hun huwelijkscontract evenwel een regeling treffen over de aanspraken die ze in elkaars nalatenschap kunnen laten gelden (het zogenaamde “Valkeniersbeding”).

Op basis van dit Valkeniersbeding is het mogelijk het erfrecht van de langstlevende partner af te zwakken. Er mag evenwel niet geraakt worden aan de concrete reserve: het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot op de gezinswoning en het huisraad.

Volledigheidshalve merken wij op dat er een wetvoorstel tot hervorming van het huwelijksvermogensrecht voorligt waarin de voormelde beperking wordt afgeschaft. Zodoende zouden echtgenoten met kinderen uit een vorige relatie het erfrecht van de langstlevende partner volledig kunnen ontnemen, ook met betrekking tot de concrete reserve. Dit wetsvoorstel is nog niet omgezet in wetgeving, maar de streefdatum voor de inwerkingtreding is eveneens 1 september 2018.

 

Inge Veldeman
Expert Estate planning