De valkuilen van een oud testament

Een (eigenhandig) testament is een best handig en nuttig instrument. Het is een makkelijke, goedkope, flexibele en discrete manier om je successie te regelen. Je kan er mee sturen naar wie je vermogen zal gaan en hierbij ook erfbelasting besparen. Ook andere zaken kan je nog aan je erfgenamen meedelen, zoals bijvoorbeeld een laatste advies, wens of verzuchting.

De kans bestaat dat je (ooit) een testament hebt geschreven, maar dat de inhoud ervan intussen is achterhaald. Laat daarom je testament updaten bij alle belangrijke levensgebeurtenissen en vermijd dat je erfgenamen later geconfronteerd worden met een verouderd testament.

Geen vervaldatum op je testament

“Maar dat testament is dertig jaar geleden opgemaakt, hoe kan dat nu nog toepassing krijgen?”

Er staat geen vervaldatum op oude testamenten. Zolang het niet herroepen is, blijft een testament geldig, ongeacht hoelang geleden het werd opgemaakt.

De kans bestaat zo dat de inhoud van je oud testament niet meer overeenstemt met hoe je je nalatenschap op vandaag zou regelen.

Verouderde context? Updaten!

De familiale, fiscale of financiële context kan na verloop van tijd aanzienlijk wijzigen. Dat kan leiden tot een ongewenste verdeling van je nalatenschap of tot een hogere erfbelasting.

Je onderneemt dan ook best stappen om je testament in overeenstemming te brengen met de gewijzigde omstandigheden. Denk bijvoorbeeld aan volgende situaties:

Het krijgen van kinderen:

Kurt en Els hebben 8 jaar geleden een testament geschreven waarbij ze alles aan elkaar nalaten. Intussen hebben ze hun eerste kind, Mathis. Indien hun testament na de geboorte van Mathis niet wordt aangepast, dan zal het erfdeel van Mathis gehalveerd worden tot zijn reserve. Dit is niet hoe Kurt en Els het op vandaag wensen.

Het vooroverlijden van een kind:

Sinds de scheiding met Pol is Agnes alleenstaande moeder van 2 kinderen, An en Piet. Agnes heeft intussen alle contact verloren met An. Agnes wil het erfdeel van An beperken tot het minimum. Agnes heeft daarom een testament opgemaakt waarin ze Piet zoveel mogelijk nalaat. Het noodlot slaat toe en Piet sterft voor Agnes. Omdat Piet niet meer leeft en zelf geen kinderen nalaat, wordt Agnes haar nalatenschap alsnog volgens de wet verdeeld en erft An uiteindelijk haar volledige vermogen. Dit is niet hoe Agnes het zag.

Gewijzigde relatie met je erfgenamen:

Etienne heeft twee dochters, Elke en Iris. Het contact tussen Elke en haar vader was lange tijd verwaterd, waardoor Etienne een testament heeft opgemaakt waarin bepaald is dat Iris 3/4^de en Elke 1/4^de van zijn nalatenschap kreeg. Later is het contact tussen Elke en haar vader terug hersteld, maar heeft hij nagelaten een nieuw testament op te maken. Hierdoor werd zijn nalatenschap alsnog ongelijk verdeeld tussen zijn twee dochters.

Een relatiebreuk of echtscheiding:

Jos en Mieke, een kinderloos koppel, hebben dertig jaar terug een testament opgemaakt waarbij ze hun volledige vermogen uitdrukkelijk aan elkaar nalieten. Eenmaal met pensioen kiest Jos ervoor om de relatie met Mieke stop te zetten. Mieke komt enkele jaren later te overlijden. Het testament werd nooit aangepast, waardoor Jos nog het volledige vermogen van Mieke erft.

Ook bij echtscheidingen komt een testament niet automatisch te vervallen. Hou hiermee rekening!

Gewijzigd erfrecht:

In 2018 werden de regels omtrent de ‘reserve’ aangepast. Voordien hing het vrij beschikbaar deel af van hoeveel kinderen je had. Met 1 kind kon je vrij beschikken over 50%, met 2 kinderen over 33% en vanaf 3 kinderen kon je maar vrij beschikken over 25%. Op vandaag is het beschikbaar deel in alle gevallen 50%.

Philippe, vader van 4 kinderen, woont feitelijk samen met zijn vriendin. Hij heeft in 2015 een testament opgemaakt waardoor zijn vriendin ‘het grootst beschikbaar deel’ van zijn nalatenschap zou ontvangen. Hierdoor zou toen 25% van zijn vermogen naar zijn partner gaan en bleef 75% toekomen aan de 4 kinderen.

Philippe komt te overlijden in 2025 zonder aanpassing van zijn testament.  Intussen bedraagt het beschikbaar deel in alle gevallen 50%, waardoor er uiteindelijk niet 75%, maar 50% aan de 4 kinderen toekomt.

Hou er dus rekening mee dat gewijzigde wetgeving je testamentaire verdeling in de war kan sturen.

Wijzigingen in de samenstelling van je vermogen:

Karel en Klara zijn beiden gescheiden en hebben een LAT-relatie. Klara voorziet in haar testament dat haar ‘huis in Oostduinkerke’ volledig aan Karel mag toekomen. De rest van haar vermogen zal in volle eigendom naar haar kinderen gaan.

Even later verkoopt ze deze eigendom in Oostduinkerke en koopt ze een appartement in Knokke aan, omdat dit dichter bij haar nieuw werk ligt. Haar testament vergeet ze aan te passen. Bij haar overlijden zal Karel geen rechten erven in het appartement in Knokke. Alles gaat naar de kinderen van Klara.

Wijzigingen in de fiscaliteit

Stefaan is kinderloos. Hij wou zijn vermogen fiscaal voordelig regelen richting zijn neven en nichten en heeft hiervoor destijds een duolegaat in zijn testament opgenomen. Intussen is dergelijke regeling fiscaal niet meer interessant voor zijn neven en nichten. Indien Stefaan komt te overlijden zonder aanpassing van zijn (destijds fiscaal voordelig) testament, riskeren de neven en nichten fiscaal te worden afgestraft.

Anticipeer op toekomstige gebeurtenissen

Een andere verstandige optie is om bij de opmaak van uw testament te anticiperen op grote verwachte levensgebeurtenissen.

Zo kan je bijvoorbeeld:

• een onderscheid in vererving voorzien tussen het geval waarbij je bij je overlijden nog gehuwd bent, dan wel dat je gescheiden zou zijn;

• een onderscheid in vererving voorzien tussen het geval waarbij je bij je overlijden feitelijk of wettelijk samenwonend bent, dan wel dat je op dat moment elk op een afzonderlijk adres gedomicilieerd bent;

• een onderscheid in vererving voorzien tussen het geval dat je al dan niet kinderloos komt te overlijden.

• plaatsvervulling opnemen, zodat bij vooroverlijden van een legataris zijn/haar afstammelingen in de plaats komen.

• opnemen dat de testamentaire toebedeling voort zal werken op het goed dat ervoor in de plaats zal komen door middel van zaakvervanging.

Hoe maak je alweer een geldig testament?

Er zijn slechts enkele vereisten waar je qua vorm rekening mee moet houden om een geldig eigenhandig testament op te maken:

• schrijf je testament volledig zelf neer. Print het niet uit en laat het niet door iemand anders neerpennen.

• vermeld de datum waarop je het schrijft. Je laatste geldige testament zal toepassing krijgen.

• vergeet niet om je testament te ondertekenen.

Rekening houdend met voormelde vormvereisten, kan je dus je testament geldig neerschrijven op een leeg blad papier, op een notitieblok of zelfs op de achterzijde van een bierviltje!

Je kan hiervoor ook langs gaan bij de notaris die je testament dan notarieel verlijdt.

Kan ik ook vrij kiezen hoe ik een nieuw testament maak?

Voor de opmaak van een nieuw testament heeft de vorm van je vorig testament geen invloed. Je bent volledig vrij om te kiezen in welke vorm je je nieuw testament wil opmaken. Zo kan je perfect een eigenhandig testament opmaken ter wijziging van een notarieel testament, en omgekeerd.

Hoe komt uw testament boven drijven?

Eenmaal opgemaakt, zal je het eigenhandig testament ergens moeten bewaren. Belangrijk is dat het origineel bij uw overlijden tevoorschijn komt.

Bewaren bij je thuis

Je kan je testament thuis bewaren, bijvoorbeeld in een bureaulade of kast. Een klassieke bedenking hierbij is dat het testament samen met het huis kan afbranden. Het is ook mogelijk dat het testament gevonden wordt door een persoon die minder ontvangt dan hij/zij volgens de wet zou ontvangen. Die persoon kan dan in de verleiding zijn om het testament te laten verdwijnen. Het kan ook zijn dat een testament te goed verborgen werd en gewoon niet tijdig wordt opgemerkt, waardoor het met de papierstapel naar het containerpark wordt afgevoerd.

Afgeven bij een notaris

Je kan ervoor kiezen om het originele document af te geven aan een vertrouwenspersoon. Dat kan bijvoorbeeld een vriend(in) of de notaris zijn. Wanneer een notaris een eigenhandig geschreven testament ontvangt, zal hiervan melding worden gemaakt in het Centraal Register der Testamenten (‘CRT’). Na je overlijden zal de notaris die zich bezighoudt met de afhandeling van je nalatenschap in dat CRT kunnen nakijken bij welke notaris er testamenten van jou zijn gekend. Door deze registratie zal er minstens geweten zijn op welk notariskanto(o)r(en) je testament(en) worden bewaard. Is dat het laatste testament, dan zal de notaris hiervan een kopie bij zijn collega opvragen.

Wat als er meerdere testamenten boven water komen?

Je kan zoveel testamenten schrijven als je wenst. Zo kan je de inhoud regelmatig updaten aan gewijzigde omstandigheden, bijvoorbeeld op vlak van vermogen, familie, (fiscale) wetgeving, …

Bestaan er bij je overlijden meerdere testamenten, dan zal in principe steeds het meest recente testament gelden, tenzij het louter een aanvulling is op een vorig testament (zie hierna).

Opgelet, je moet wilsbekwaam zijn om een testament op te maken. Zoniet is het testament in principe niet geldig. Ben je daarentegen onder bewind geplaatst, dan kan je nog een testament opmaken mits je hiervoor machtiging bij de vrederechter hebt bekomen.

Is er sprake van een aanvullend of volledig nieuw testament?

Zodra je meerdere testamenten schrijft, kan er twijfel ontstaan of het laatste testament een volledig nieuwe regeling bevat, dan wel dat het een aanvulling op een vorig testament is.

Vermijd onduidelijkheden en discussies tussen je erfgenamen en legatarissen. Zorg ervoor dat alles goed en duidelijk is opgesteld.

Neem daarom uitdrukkelijk in je testament op of je ‘alle voorgaande testamenten en uiterste wilsbeschikkingen herroept’. Door een dergelijke bepaling komen alle voorgaande testamenten te vervallen, waardoor enkel de regeling opgenomen in het laatste testament uitwerking zal krijgen. Ook indien je deze zin niet in je laatste testament opneemt, zullen elementen uit het oudere testament die uitdrukkelijk onverenigbaar zijn, automatisch door het latere testament herroepen zijn.

Is het nieuw testament daarentegen een aanvulling op je vorig testament, dan vermeld je dat best ook uitdrukkelijk in je testament (en neem je voormelde zin dus niet op).

Correcte opmaak of update van je testament

Het hoeft geen betoog dat je je voor een correcte opmaak van een testament best laat bijstaan door je adviseur.

Daarnaast is het belangrijk om uw testament en in het algemeen uw successieplanning regelmatig tegen het licht te houden. Het is verstandig om dat te doen naar aanleiding van alle grote levensgebeurtenissen, vermogensverschuivingen of fiscale hervormingen.

Twijfel je of je testament nog in overeenstemming is met je wensen, aarzel dan niet om deze in het licht te houden door een specialist. Vermijd verrassingen door een verouderd testament.

Tom Huyghebaert
Expert fiscale en familiale planning